ผ้าทอที่แบ่งตามวัตถุดิบที่ใช้
วัตถุดิบที่ใช้ในการทอผ้านั้น มีการพัฒนาขึ้นมาเป็นลำดับ จากหลักฐานทางโบราณคดีที่พบในสถานที่ต่างๆ ซึ่งเป็นภูมิปัญญาในการนำวัตถุดิบหรือสิ่งที่มีอยู่ตามธรรมชาติรอบๆตัวมาใช้ให้เกิดประโยชน์ โดยประเภทของผ้าทอที่แบ่งตามวัตถุดิบที่ใช้สามารถแบ่งได้ดังนี้
พืช
การทอผ้าจากเส้นใยที่มาจากพืชนั้นจากหลักฐานทางโบราณคดีที่พบในประเทศไทยพบว่ามนุษย์ได้มีวิวัฒนาการของเส้นใยที่ใช้ในการทอผ้ามาเป็นอันดับ ซึ่งในสมัยโบราณได้นำพืชที่มีอยู่ในท้องถิ่นซึ่งเป็นเส้นใยที่มีความแข็งแรง เช่น ปอ ป่าน สับปะรด กล้วย เป็นต้น ประกอบกับการใช้ภูมิปัญญาอย่างชาญฉลาด โดยนำเส้นใยดังกล่าวมาแปรรูปจากการนำมาแช่น้ำให้ยุ่ยและใช้หินทุบ แล้วนำเส้นใยมาทักทอเป็นผืนผ้า ซึ่งจากหลักฐานทางโบราณคดีเชื่อกันว่าป่านกัญชาเป็นเส้นใยที่เก่าแก่ที่สุดที่นำมาใช้ทอผ้า โดยป่านกัญชา เป็นพืชประเภทหนึ่งมีต้นกำเนิดอยู่ในเอเชียหรือเอเชียตะวันออก ซึ่งได้มีการขุดพบหลักฐานที่เป็นผ้าป่านกัญชาจากแหล่งโบราณคดีหลายแห่งในประเทศจีน เกาหลี ญี่ปุ่นและเปอร์เซีย
ปัจจุบันยังพบการทอผ้าจากเส้นใยต่างๆที่กล่าวมา เช่น การทอผ้าจากป่านกัญชาของชาวไทยภูเขาเผ่าม้งหรือแม้วในประเทศไทยและชนกลุ่มน้อยในภาคใต้ของจีน การทอผ้าจากใยของต้นกล้วยในบอร์เนียว การทอผ้าจากใยสับปะรดในประเทศฟิลิปปินส์ (ซึ่งผ้าป่านใยสับปะรดของฟิลิปปินส์ได้มีการพัฒนาจนกลายเป็นผ้าป่านแก้วที่ทนทาน สวยงาม และมีราคาแพง เป็นที่นิยมในสังคมชั้นสูง)
นอกจากเส้นใยที่กล่าวมายังมีเส้นใยอีกชนิดหนึ่งที่เป็นที่นิยมใช้ในปัจจุบัน คือ ?เส้นใยจากฝ้าย? โดยมนุษย์เริ่มมีการใช้เส้นใยฝ้ายมาถักทอเป็นผืนผ้าเมื่อประมาณ 3,000 ปีก่อนคริสตกาล เดิมฝ้ายเป็นไม้ป่า แต่ต่อมามีการนำมาปลูกเพื่อนำปุยของฝ้ายมาใช้ในการทอผ้า เพราะฝ้ายมีเส้นใยที่อ่อนนุ่มจึงมีการใช้เส้นใยฝ้ายแทนเส้นใยจากปอในการทอผ้า อีกทั้งยังสามารถย้อมสีได้ง่ายกว่า ส่วนการทอผ้าจากฝ้ายในประเทศไทยนั้นมีมาตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ โดยฝ้าย เป็นพืชที่ชาวบ้านปลูกไปพร้อม ๆ กับการปลูกข้าว ใช้เวลาประมาณ 6 - 7 เดือน จึงเริ่มเก็บดอกฝ้ายมาผึ่งให้แห้ง นำมาผ่านกระบวนการต่างๆ ไปจนถึงการทอเพื่อเป็นผืนผ้าต่อไป
ซึ่งปัจจุบันการทอผ้าพื้นเมืองของไทยจากเส้นใยพืชที่นิยมคือ การทอผ้าจากฝ้าย เนื่องจากฝ้ายให้สัมผัสที่นุ่มสบาย ดูดความชื้น ซับเหงื่อและระบายความร้อนได้ดี ย้อมสีได้ง่าย ไม่มีสารเคมีที่เป็นอันตรายต่อผิวหนัง แต่ถึงอย่างไรยังคงมีข้อเสียจากผ้าที่ทอมาจากเส้นใยฝ้าย คือ หดตัว ยับง่าย ไม่ทนต่อเชื้อรา แสงแดดและกรด ซึ่งในปัจจุบันได้มีการปรับปรุงให้มีคุณภาพมากขึ้นจนเป็นที่นิยมใช้ในปัจจุบัน
สัตว์
เส้นใยที่มาจากสัตว์เป็นเส้นใยอีกชนิดหนึ่งที่นิยมนำมาใช้ในการทอผ้า โดยเส้นใยที่นิยมนำมาใช้ ได้แก่ ไหมและขนสัตว์ โดยนักวิชาการเชื่อกันว่ามีจุดกำเนิดจากดินแดนอื่นนอกประเทศไทย ซึ่งไหมนั้นเชื่อว่ามีต้นกำเนิดมาจากประเทศสาธารณรัฐประชาชนจีน แล้วนำไปเผยแพร่ในประเทศญี่ปุ่น อินเดีย รวมทั้งดินแดน ต่าง ๆ ในเอเชีย และยุโรป สำหรับขนสัตว์เป็นวัสดุที่เหมาะกับอากาศหนาว เชื่อกันว่านำมาใช้ทำผ้าในยุโรปตอนเหนือก่อน แล้วจึงแพร่หลายไปสู่ดินแดนอื่นๆ
ไหม เป็นเส้นใยธรรมชาติที่มีความสำคัญชนิดหนึ่ง มีคุณลักษณะที่โดดเด่นเฉพาะตัว พิเศษกว่าเส้นใยประเภทอื่นๆตรงที่มีความเงางาม นุ่มเนียน เลื่อมมัน เมื่อทำมาทอเป็นผืนผ้าจะมีความเงางาม โดยเฉพาะการทอผ้าไหมของไทยที่มีความสวยงามเป็นที่เลื่องลือไปทั่วโลก
การได้มาซึ่งเส้นใยไหม เริ่มจากการปลูกหม่อน เลี้ยงไหม สาวไหม ฟอกล้างกาวไหม การย้อมสี จุ่มสีหรือแต้มสีตามความถนัด ต่อเนื่องสู่กระบวนการถักทอเส้นไหมให้เป็นผืนผ้าด้วยเทคนิคต่างๆ ตามภูมิปัญญาพื้นบ้านที่สั่งสมสืบทอดกันมาจนได้เป็นผืนผ้าไหมที่มีความสวยสดงดงาม
ใยจากแร่ธาตุ
เส้นใยจากแร่ธาตุ เช่น แร่เงิน แร่ทอง เป็นแร่ธาตุธรรมชาติที่นิยมนำมาใช้เป็นส่วนประกอบในการทอผ้าโดยเฉพาะผ้าสำหรับชนชั้นสูงหรือผ้าในราชสำนักในสมัยก่อน เช่น
? ผ้าเยียรบับ เป็นผ้าทอด้วยผ้าไหมสีควบกับไหมเงินหรือทอง ซึ่งใช้เส้นทองมากกว่าไหมพื้น นับเป็นผ้าที่ดีที่สุดชนิดหนึ่ง ใช้ทำเป็นผ้าทรงและตัดเป็นฉลองพระองค์
? ผ้าเข้มขาบ เป็นผ้าที่ใช้ไหมทอควบกับทองแล่ง แล้วทอเป็นผ้ายกลายทั้งผืน โดยใช้ไหมพื้นกับเส้นทองขนาดเท่ากัน
? ผ้ากรองทอง เป็นผ้าถักด้วยแล่งเงินหรือแล่งทองทั้งผืน นิยมนำมาทำเป็นผ้าทรงสะพักห่ม ทับผ้าสไบอีกทีหนึ่ง