ชื่อแร่ มาจากภาษาลาตินว่า spina หมายถึง thorn หนาม ผลึกไม่ทราบแน่นอน เข้าใจว่ามีรูปลักษณะแหลมคล้ายหนาม

คุณสมบัติทางฟิสิกส์ รูปผลึกระบบไอโซเมตริก แบบออกตระฮีดรอน มีสีต่างๆ เช่น สีขาว แดง ชมพู ส้ม ม่วง เหลือง Lavender น้ำเงิน เขียวแก่ น้ำตาล และสีดำ ซึ่งเราเรียกนิลตะโก สีผงละเอียดสีขาว รอยแตกไม่เรียบ หรือเว้าแบบก้นหอย ความแข็ง 8 และ ค่าความถ่วงจำเพาะ 3.58 - 3.98 พวกที่มีลักษณะดี จึงใช้เป็นรัตนชาติได้ มีความวาวแบบแก้ว

คุณสมบัติทางเคมี สูตรเคมี MgAl₂O₄ มี MgO 28.2%, Al₂O₃ 71.8% เหล็กฟอรัส สังกะสี และแมงกานีส อาจจะแทนที่มักเนเซียมได้ ในอัตราส่วนต่างๆ กัน เหล็กเฟอริก และโครเมียม อาจจะแทนที่ส่วนของอะลูมิเนียมได้ ชนิดสีแดงใสสะอาด เป็นมักเนเซียม สปิเนลที่เกือบบริสุทธิ์ เรียก Ruby spinel ซึ่งมักเข้าใจว่า เป็นทับทิม กันบ่อยๆ ถ้าเป็นเหล็กสปิเนลสีเขียวแก่ ถึงดำเรียก Pleonaste ซึ่งเราเรียกนิลตะโก และ โครมสปิเนล สีเหลืองถึงน้ำตาลปนเขียว เรียก Picotite

ลักษณะเด่น และวิธีตรวจ รูปผลึกชัดแบบออกตระฮีดรอน แข็งถึง 8 วาวแบบแก้ว เหล็กสปิเนลแตกต่างจากแร่แมกเนไทท์ ตรงที่ ไม่มีสมบัติเป็นแม่เหล็ก และมีสีผงละเอียดสีขาว ไม่หลอมละลาย และไม่ละลายในกรด

การกำเนิด แร่สปิเนลเป็นแร่ที่เกิดจาก การแปรสภาพฝังอยู่ในชั้นหินปูนผลึก หินไนส์ และเซอร์เพนทีน และยังเกิดเป็นแร่ไม่สำคัญในหินอัคนีสีเข้มมากๆ มักพบบ่อยๆ ในลักษณะเป็นก้อนกรวดทรายตามลำน้ำ (Stream sand) ต่างๆ เพราะสปิเนลแข็งทนทานต่อการสึกกร่อน และไม่ละลายง่ายๆ ทับทิมสปิเนล (ruby spinel) ได้พบในแหล่งแบบนี้รวมกับพวกพลอยคอรันดัม ปนกับทราย เช่น ในแหล่งศรีลังกา ไทย พม่าตอนเหนือ และมาดากัสการ์

แหล่ง
ในประเทศไทย ชนิดสีดำที่เรียกนิลตะโก พบที่ จ.กาญจนบุรี จันทบุรี และตราด สีแดงที่เป็นทับทิมสปิเนล ได้พบที่เชียงราย 
ต่างประเทศ ชนิดสีแดงที่เป็นทับทิมสปิเนล พบที่ศรีลังกา พม่าตอนเหนือ และมาดากัสการ์ ชนิดทั่วๆ ไป พบในนิวยอร์ก และ นิวเจอร์ซี สหรัฐอเมริกา

ประโยชน์ ชนิดที่มีเนื้อใสสะอาด และสีจัดสม่ำเสมอ จัดเป็นรัตนชาติ โดยเฉพาะสีแดง คล้ายทับทิมมาก จนเรียก ทับทิมสปิเนล (ruby spinel) หรือ balas ruby ชนิดสีน้ำเงิน ก็ได้พบเม็ดที่เจียระไนที่ใหญ่ที่สุดหนักถึง 80 กะรัต แต่พลอยสปิเนลไม่อยู่ในอันดับที่มีราคาสูง โดยกรรมวิธีเวอร์เนียล (verneuil process) นั้นสังเคราะห์ได้สีต่างๆ เช่นกัน สวยงามไม่แพ้ของธรรมชาติ สปิเนลสังเคราะห์ยังใช้ในโรงงานอุตสาหกรรมด้วย

ที่มา: http://www.patchra.net/minerals/MinDesc/spinel.php